Бәйге – қазақтың ұлттық спорт ойыны, шабандоздардың ат жарысы. Бәйге қазақ халқының алқалы жиындарының (тойлардың, астардың, т.б.) ажырамас құрамдас бөлігіне айналған. Шабандоздар белгіленген жерге алғашқы болып жету үшін барлық күш-жігерін салып шабады. Жарыс тура және бұрылыстары бар тегіс не дөңгелек бәйге алаңдарда өтеді. Ат спортының бұл түрі түркі тектес басқа халықтарда да бар. Мысалы, Бәйге өзбектерде “пайга”, қырғыздарда “чабыш” деп аталады.
Ұлттық ойынның қалыптасу себебін қазақ халқының ұзақ қашықтықтарда орналасқан жаңа мекендерге көшу қажеттелігінен жылқыларды дайындаумен және де тұқымын асылдандыру үшін ең шыдамды және мықты тұлпарларды таңдаумен байланыстырады. Ал қатарласып келе жатқан атқа қамшысын тигізуге немесе қамшысын үйіріп басқа аттарды жасқауға, айқалауға, ысқыруға, жарыс жолынан шығып кетуге, оның айналмаларынан төтелеп өтуге болмайды. 1-ші орын мәреге атының тұмсығы бірінші іліккен шабандозға, қалған орын аттардың келу ретіне қарай беріледі. Бәйге түрлері:
Аламан бәйге
Аламан бәйге cалтанатты тойда, дабыралы мерекеде өткізілетін қазақ халқының дәстүрлі ат спортының бірі, кең көлемде ұйымдастырылатын ең ірі ат жарысы. Аламан бәйгенің ат бәйгеден ерекшелігі: бәйге шабылатын жер қашықтығы 40 шақырымнан кем болмайды. Ат шабатын жолда кесіп өтетін су, айналып өтетін көл, сай-жылға, бел-белес, жыра мен жар, сусыма тайғақ кешулердің болатыны табиғи. Аламан бәйгенің тағы бір ерекшелігі жүлде қорының мол болуында. Атағы алты алашқа жайылған аламан бәйгелердің жүлдесіне үйір-үйір жылқы, қора-қора қой, жамбы, аршын шұға берілетін болған. Айталық, атақты Сағынайдың асына 1300 ат шапқан. Бас бәйге 500 жылқы, 1000 қой бәйге берілген. Сондай-ақ шабатын аттың көптігі жәнеде жердің шалғайлығына байланысты оның тәртібіде қатаң болады. Бәйгенің өткізу үшін арнайы бір адам тағайындалады, жұрт мойындаған атбегілерден екі төреші халықтың көрсетуімен екі бақылаушы, екі ат айдаушы, екі даяшы белгіленіп, ат жарысының сәтті өтуіне осы кісілер жауап береді. Шабандоздардың қолдарына арнайы номерлерді тапсырып сол бойынша жарыстың соңында қолдарындағы реттік номірі бойынша жүлдерін табыстайды. Жарысқа шығарды шабандоздардың қолына қамшы мен бірге орамал алады. Сол орамалмен жарыс кезінде аттарының көзінің терін сүртеді.
Құнан бәйге
Құнан бәйге — ертеден келе жатқан халықтық спорттық ойындарының бірі. Құнан жарысқа тай кезінде озып, бәйгеден келіп жүрген екі жасар жылқы қатыстырылады. Құнан жарысқа қосылмай тұрып, күн ілгері әзірленеді — бапталып, жаратылады. Құнан жарысы көбінесе шағын тойларда өткізіледі. Құнан жарысы 8—10 шақырымдық қысқа қашықтықта өтеді. Ал үлкен жиын-тойларда көбінесе аса қашыққа шабатын бәйге, аламан бәйге аттары келгенше, жиылған жұртты зеріктірмес үшін пайдаланылады. Құнан жарысына 8—9 жастағы балалар қатынасады. Бала құнанды бәйгеге баптаудан бастап, барлық әзірлік кезеңіне қатынасып шаруашылық мектебінен өтеді. Өмірге әзірленіп, шаруашылыққа қатынасады, ерік-қайратын шыңдап, жеңіске деген ынта-жігері артады.
Жорга гонка
Жорга гонка, жорга – гонка всадников на жорге, один из национальных видов конного спорта. Хорошие жорги во время соревнований никогда не переходят ни на шик, ни на леску, ни на косу.
У жоржского гоночного спорта тоже есть своя специфика. Жорга выделяется своей мягкой и нетипичной походкой. Жорж получает одновременно правую переднюю ногу и правую заднюю ногу, левую заднюю ногу, левую переднюю ногу. Во время соревнований настоящие жорги не узнают по жоргу. Такие жорги называют водными жоргами. Потому что вода, которую мы несем с такими жоржами, не трясется и не разливается. Такие жорги во время соревнований от начала до конца не узнают ни одного жорга. В случае, если жорга, включенный в гонку, будет сбит с ног, владелец, присоединяющий его к гонке, будет обвинен. А если он нарушит дисциплину до четырех, то будет исключен из соревнований.
Соревнования по жоргу проводятся только на коротких дистанциях. Понятно, что это та же дисциплина, которую использует лошадь, чтобы она не устала и не съежилась от жорги. Лошади, участвующие в гонках, часто бывают дорожными жоржами и жоржами.
Необходимо тщательно подбирать и дифференцировать лошадей. Главное условие — не смешивать вид Жоржа.
В нынешнем порядке в соревнованиях могут участвовать как женщины, так и девушки.
Соревнования по жоргу, несомненно, являются полезным видом спорта, улучшая силу и моральные качества спортсмена и повышая его любовь к спорту в целом, в том числе к конному спорту. Еще одна его оценка-Развитие физической культуры и спорта среди казахских женщин и дочерей.
Тайские гонки
Скачки годовалого конного мальчика. Расстояние не превышает 6-8 километров. Казахский народ знал будущего Тулпара, коня и Батыра, начиная с тайской гонки.В кочевых традициях есть концепция, которая дарит подарки даже тайцам и детям, которые следуют за ними во время тайских гонок.Это хорошая традиция, чтобы развлечь маленького ребенка.
Донен гонки
Коня называют доненом после того, как он вышел из Кунана. Дистанция доненского соревнования не должна превышать 20 километров. Донен решает, будет ли жеребец или конь в будущем жеребцом или конем, если это лошадь-самец во время гонки на лошадях.
